WYKŁAD INAUGURACYJNY
Prof. zw. dr hab. Piotr Oleś
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Rozwój osobowości: zadanie czy konieczność?
Współczesna psychologia osobowości w znacznej mierze opiera się na założeniach koncepcji ewolucyjnej. Osobowość pełni funkcję centralnego systemu adaptacji, a zatem zmiany i rozwój osobowości są biologiczno-społeczną koniecznością w sytuacji zmieniających się warunków zewnętrznych. Jak przebiegają procesy zmian na poziomie cech, charakterystycznych adaptacji i systemu znaczeń osobistych? Zmiany nasilenia cech wynikają z kumulacji doświadczeń, „zmęczenia materiału” i rosnącej świadomości skutków zachowania. Zmiany charakterystycznych przystosowań – celów, dążeń, przekonań i postaw – wynikają z interakcji wymagań i zadań oraz optymalnego napięcia między predyspozycjami (cechy, zdolności) a aktywnością (adaptacje). Na tym poziomie funkcjonuje zasada odnawialności zasobów rozwojowych, zaangażowanie w nowe cele przywraca zdolność do intensywnej aktywności. Na poziomie systemu znaczeń osobistych i tożsamości narracyjnej zmiany są pochodną aktywności własnej podmiotu. Wielka zmiana życiowa możliwa jest dzięki ciągłości w zakresie priorytetów życiowych i frustracji związanej z realizowanymi dążeniami. Reguły funkcjonowania i zmian systemu osobowości wynikają z dynamicznej równowagi między procesami transgresji i integracji.
WYKŁADY PLENARNE
Dr hab. Dorota Czyżowska
Uniwersytet Jagielloński
Etyka troski – perspektywa psychologiczna
Etyka troski to teoria moralna i stanowisko etyki relacyjnej, w którym za fundament ludzkiej egzystencji i moralności uznaje się oparte na trosce relacje z innymi ludźmi oraz dbałość i odpowiedzialność za innych i ich dobro. Temat troski do dyskursu akademickiego i psychologii rozwoju człowieka wprowadziła Carol Gilligan. Zdaniem autorki książki In a different voice (1982) ludzie mogą doświadczać moralności na co najmniej dwa sposoby, a rozważając kwestie moralne, używać dwóch odmiennych głosów moralnych. Jednym z tych głosów jest pomijany przez wielu badaczy i słabo słyszalny w społeczeństwie patriarchalnym głos troski, drugim opisany przez Kohlberga głos sprawiedliwości. Osoba posługująca się głosem troski spostrzega problemy moralne w kategoriach konfliktu odpowiedzialności, a rozwiązując moralne problemy, kieruje się zasadą niekrzywdzenia (ang. nonviolence). Logiką leżącą u podłoża etyki troski jest psychologiczna logika relacji międzyludzkich zasadniczo różniąca się od formalnej logiki sprawiedliwości skoncentrowanej na bezstronności, równości i wzajemności. Gilligan opisuje rozwój myślenia moralnego skoncentrowanego na trosce i odpowiedzialności za innych, wyróżniając trzy stadia główne i dwa stadia przejściowe. Rozwój w tym ujęciu polega na przejściu od egocentryzmu, skupieniu na sobie i własnych potrzebach z całkowitym pominięciem innych osób, poprzez konwencjonalny sposób rozumienia dobroci i skłonność do samopoświęcenia w kierunku autonomii i równowagi między dbałością o siebie a troską o innych, między egoizmem i odpowiedzialnością za bliźnich. W ramach wykładu rozważone zostaną kwestie dotyczące istoty i znaczenia etyki troski oraz rozwoju myślenia moralnego skoncentrowanego na trosce, a także możliwości stymulowania tego rozwoju.
Prof. Janna M. Glozman, PhD.
Lomonosov Moscow State University
Main principles of neuropsychological remediation of learning disabled children
The presentation determines remediating education, its difference from general education, its main tasks and principles, based upon the cultural-historical theory by L.S. Vygotsky. These principles include: 1. neuropsychological qualification of child's problems; 2. the principle of complex remediation; 3. the principle of systemic remediation; 4. emotional involvement and motivation of the child; 5. individualized remediation of each one child; 6. the weak components of mental functions are developed through a support of the strong ones; 7. a search for mediation means; 8. optimal teaching strategies; 9. the didactic principle: from simple to complicated in mental functioning; 10. interaction with the child's parents; 11. Team approach. Details for each principle and its application will be presented and discussed.
Assoc. Prof. Iveta Kovalčíková, PhD.
University of Presov, Slovak Republic
Executive functioning as a structural component of ability to learn
The research design, as well as the pilot-study results analysed in the presentation represents a three-in-one approach to cognitive assessment of personality. Interdisciplinary research on executive functioning - currently in progress - encompasses normative measurement of cognitive and executive functions of the 9-10 years old children, the specification of underlying processes, and the prescription of intervention. The research results could provide the understanding of standard as well as exceptional (gifted and learning impaired children) cognitive performance, and the implications for remediation. The paper provides the information related to 1. the process of adaptation and preparation of D-KEFS (Delis-Kaplan Executive Function System (D-KEFS; Delis, Kaplan & Kramer, 2001) for construct validation study; 2. analysis of the relations between the selected aspects of executive functioning of the pupils in the 4th year of elementary schooling.
Prof. zw. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis
Instytut Badań Edukacyjnych
Zaburzenia uczenia u dzieci i ich rodziców – na przykładzie rodzinnego ryzyka dysleksji (familial risk of dyslexia)
Wykład będzie prezentacją wyników części badań prowadzonych przez Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia w Instytucie Badań Edukacyjnych, a dotyczących wczesnej diagnozy specyficznych zaburzeń uczenia. Zaburzenia uczenia, w tym dysleksja, mają swoją szczególną dynamikę w perspektywie life-span. Ponadto, ze względu na swój genetyczny charakter, łączą doświadczenia wielu pokoleń w rodzinach. Konsekwencje tego faktu są rozległe, ale wykład skoncentruje się na jednym aspekcie, dotyczącym możliwości wykrywania zagrożenia dysleksją i wspomagania dzieci, które jeszcze nie rozpoczęły formalnej nauki czytania i pisania, albo są na jej progu. Przedstawione wyniki badań grupy 600 uczniów na progu edukacji pokażą, że badanie rodzinnego ryzyka jest trafną drogą odnajdywania dzieci z różnego rodzaju problemami w czytaniu, pisaniu i sprawnościach językowych, które mogą skutkować pojawieniem się pełnoobjawowej dysleksji rozwojowej. Ten obszar nie był dotychczas badany w Polsce. Do oceny rodzinnego ryzyka dysleksji wykorzystano kwestionariusz ARHQ-PL (Adult Reading History Questionnaire w polskiej adaptacji) Lefly i Penningtona. Na podstawie jego rezultatów wyłoniono grupy ryzyka dysleksji i porównywano je ze względu na wiele aspektów rozwoju poznawczego: czytania, pisania, funkcji fonologicznych, innych sprawności językowych, funkcji wykonawczych, tempa nazywania, inteligencji płynnej czy behawioralnych wskaźników ryzyka dysleksji w rozwoju psychomotorycznym itp. Wykorzystano nowoopracowane przez IBE baterie narzędzi do diagnozy czytania, pisania i fonologii, a także inne testy wystandaryzowane. Badania pozwalają na analizę trafności oceny ryzyka dysleksji ze względu na różne rodzaje informacji pozyskiwanych od rodziców dziecka, ze względu na współwystępujące deficyty silnie powiązane z wystąpieniem dysleksji rozwojowej.
Prof. zw. dr hab. Adam Niemczyński
Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego w Katowicach
Rozwój po adolescencji w perspektywie biologicznej i kulturowej
Krakowskie badania rozwoju po adolescencji potwierdzają typowy przebieg zmian z biegiem życia, od progresji poprzez plateau do regresji. Jedynie dane z badania rozwoju osobowości w sekwencji procesów personalizacji, dopełnienia osobowościowej konstrukcji i eksternalizacji osobowości układają się w progresję rozwojową do późnego wieku senioralnego. Z nich bierze się potrzeba krytycznej analizy dominujących teorii. Uderza w nich akceptacja ontogenezy przedstawiciela gatunku homo sapiens jako koncepcji rozwoju psychicznego. Znaczenie kultury sprowadza się do wskazania na funkcję symboliczną, pojawiającą się w drugim roku życia. Nie tylko mowa w tym ujęciu, ale wszystkie zdolności podlegają ontogenetycznemu rozwojowi. Gatunkowa zdolność lokomocji, na przykład, rozwija się w mnogość postaci chodu, biegu, skoku, tańca. Każda funkcja organizmu, niezależnie od tego, jakie kulturowe postacie przybiera, przechodzi ten sam cykl od początkowej do dojrzałej postaci. Rewizja podstaw tej teorii dotyka fundamentów współczesnej psychologii. Warto cofnąć się do Wundta, który stworzył wielotomową Voelkerpsychologie jako psychologię rozwojową, badającą „Jak rozwija się dziecko określonej wspólnoty kulturowej, otoczone nieuniknionymi wpływami z jej strony, spontanicznie przenikającymi jednostkowy umysł”. Skorzystać też warto z Wygotskiego, który wskazał kulturową drogę rozwoju dziecka, składająca się z przekształceń pierwotnych funkcji psychicznych wedle kulturowych form społecznej interakcji. Wkład wielu współczesnych autorów anglosaskich, jak Wertsch, Harre, Haste, stosujących analizy Wygotskiego do badań kultury jako niezależnego od biologii źródła rozwoju umysłowego jest tutaj na rzeczy. Chomsky i znaczenie uniwersalnej gramatyki w rozwoju mowy ojczystej u dzieci różnych wspólnot językowych też należą do tego nurtu badań. Macnamara to samo podejście stosuje w badaniach nad semantycznym rozwojem dziecka, a zwłaszcza w studiach nad logicznymi aspektami umysłu i zdolnością do idealizacji. Do tej tradycji z Wundtem u jej początków nawiązuje Niemczyńskiego społeczno-kulturowa teoria rozwoju człowieka w pełnym cyklu życia indywidualnego, czego pokazanie jest celem autora wykładu.
Prof. Liudmila F. Obukhova, PhD.
Moscow Psychological and Educational University
Hypotheses about the of appearance the new in mental development
For a long time psychologists are eager to know the mechanism of appearance of “the new” in various fields of development. It led to a number of scientific hypotheses. Among them there are well-known principles: the principle of differentiation (Verner); the principle of rebuilding relations inside the whole ensemble of psychic phenomena (Vygotsky); classical conditioning (Pavlov), operant conditioning (Skinner), model imitation (Vallon, Bandura). These hypotheses are well known in developmental psychology. The principle of "wedging” should be added to them (El'konin). Wedging mechanism manifests itself in various situations where the appearance of the new occurs in the development. It can be illustrated by the examples of historical origin of childhood periods; the symptom of lost child immediatness on the border of preschool and primary school age; the word gap from the object; appearance of categorical perception, etc. The mechanism of "wedging" adds to well-known developmental principles in psychology.